De Verenigde Oost Indische Compagnie en de West Indische Compagnie lieten hun sporen na in Azië, Amerika, Afrika en Australië. De aanleiding voor hun komst en de aard van hun vestiging kon verschillen, maar de grootste gemene deler van hun aanwezigheid was dat overal een fort werd gebouwd. Het bood bescherming tegen rivaliserende Europese mogendheden en lokale vijanden.

Datum:           Woensdag 2 november 2016

Tijd:                19.30-21.30 uur (borrel en maaltijd vanaf 18.30 uur)

Plaats:             DutchCulture, Herengracht 474 in Amsterdam

Onderwerp:    Nederlandse forten overzee

Sprekers:       Cor Passchier, Lodewijk Hulsman, Oscar Hefting, Jaap Jacobs, Tristan Mostert

Nederlandse forten overzee

De Verenigde Oost Indische Compagnie en de West Indische Compagnie lieten hun sporen na in Azië, Amerika, Afrika en Australië. De aanleiding voor hun komst en de aard van hun vestiging kon verschillen, maar de grootste gemene deler van hun aanwezigheid was dat overal een fort werd gebouwd. Het bood bescherming tegen rivaliserende Europese mogendheden en lokale vijanden. In tijd van nood vond de bevolking een veilig onderkomen binnen de wallen van zo’n fort. De meeste forten hadden niet uitsluitend een militaire functie maar boden ook onderdak aan de kooplieden en bestuurders van de compagnie. Binnen de wallen van het fort stonden kazernes, pakhuizen voor voorraden en koopwaar, werkplaatsen en in de grootste forten zelf een kerk. Enkele forten waren een onderdeel van een omwalde nederzetting. Alle forten hadden gemeen dat ze na verloop van tijd hun oorspronkelijke functie verloren. Een aantal ervan kreeg een nieuwe bestemming, andere vervielen tot ruïne of werden afgebroken en vergeten.

De afgelopen jaren is zowel in Nederland als overzee de belangstelling voor dit gemeenschappelijk erfgoed sterk toegenomen. Deze bijeenkomst zal een overzicht geven van het historisch onderzoek en de inventarisaties die in drie landen zijn gedaan naar de Nederlandse forten. In twee landen waren de Nederlanders relatief kort aanwezig: Nederlands Brazilië (1630-1654) en Nieuw Nederland (1614-1664). In Indonesië daarentegen bouwden de Nederlanders hun eerste fort in 1600 en vertrokken pas in 1949. De bijeenkomst besluit met de presentatie van de onderzoeksresultaten in de Atlas of Mutual Heritage.

Forten in Indonesië door Cor Passchier

Vanaf de zestiende eeuw probeerden Portugezen, Spanjaarden, Engelsen en Nederlanders vaste voet te krijgen in de Indonesische archipel. Alle partijen bouwden forten om hun belangen veilig te stellen. De overblijfselen daarvan worden tegenwoordig beschouwd als belangrijk gemeenschappelijk erfgoed van Indonesië en Nederland. In 2005 besloot het Indonesische ministerie van cultuur en toerisme daarom alle Europese en inheemse forten in de Indonesië uit de periode 1512-1945 te lokaliseren en systematisch te beschrijven. De inventarisatie gebeurde door Pusat Dokumentasi Architektur (PDA) in Jakarta en Passchier Architects and Consultants (PAC) in ’s Hertogenbosch met hulp van lokale overheden, universiteiten en erfgoedinstellingen.

Bij het begin van de inventarisatie in 2005 waren 270 forten bekend. Aan het einde van het project in 2010 waren dat 242 forten. Daarvan waren 139 koloniale forten, 128 Nusantara forten. De rest was een steekproef van verdedigingswerken uit de Tweede Wereldoorlog.

De inventarisatie wordt door de Indonesische overheid in het kader van de monumentenwet geïncorporeerd voor het uitvoeren van en het anticiperen op het erfgoedbeleid. De integratie van de VOC forten uit de database met de Atlas Mutual Heritage is in 2016 afgerond.

Atlas of Dutch Brazil door Lodewijk Hulsman en Oskar Hefting

In 1630 stuurde de West-Indische Compagnie (WIC) een grote invasievloot naar Noordoost Brazilië. Doel was om een de Spaans-Portugese vijand zo veel mogelijk schade toe te brengen en een aandeel in de lucratieve suikerhandel te verkrijgen. De WIC stuurde ook militaire ingenieurs mee om hun veroveringen van solide verdedigingswerken te voorzien. Recent historisch onderzoek voor de Atlas of Dutch Brazil (ADB) toont aan dat er ca. 80 forten en schansen door de Nederlanders zijn gebouwd of aangepast, veel meer dan aanvankelijk werd gedacht. Na het vertrek van de Nederlanders in 1654 zijn deze forten deels hergebruikt door de Portugezen, waar door we een inzicht kunnen krijgen in de bouwwijzen en strategieën die gebruikt werden. De presentatie voor ICOMOS zal een kort en boeiend overzicht geven van de gegevens die verwerkt zijn in de Atlas of Mutual Heritage (AMH)

Atlas of Dutch North America door Jaap Jacobs

In dienst van de VOC onderzoekt Henry Hudson in 1609 de mogelijkheid om via de Hudson rivier China te bereiken maar, door watervallen tegengehouden, keert hij op zijn schreden terug. Vijf jaar later worden zijn aanwijzingen gebruikt door Nederlandse handelaren, die fort Nassau op een eilandje in de Hudson bouwen van waaruit zij handel gaan drijven met de indianen. Aangezien de eerste contacten vriendschappelijk verlopen is er geen solide verdedigingswerk nodig. Er komen meer Nederlanders en meer kleine forten, die bij het ontbreken van Europese vijanden meer als beschutting dienden. Pas toen er vanaf 1650 strijd kwam met de Europese concurrenten Zweden en Engeland werd meer aandacht aan de verdedigingswerken geschonken. Onder andere Wall Street is daar een erfenis van. Voor de Atlas of Dutch North America zijn, door middel van recent historisch onderzoek, 39 grote en kleine verdedigingswerken met een Nederlandse achtergrond in kaart gebracht. Een overzicht hiervan zal op de ICOMOS avond worden gepresenteerd.

Atlas of Mutual Heritage door Tristan Mostert
De Atlas of Mutual Heritage is een groeiende databank met informatie over, en kaarten, prenten, tekeningen, schilderijen en andere afbeeldingen van plaatsen in het octrooigebied van VOC en WIC, die de collecties van meer dan 20 instellingen ontsluit en vindbaar maakt. In deze presentatie zal Tristan Mostert vertellen over de achtergrond en doelstellingen van de AMH, en specifiek ingaan over de recente samenwerkingsprojecten rond forten.

Sprekers: Cor Passchier, Oscar Hefting, Lodewijk Huisman, Jaap Jacobs en Tristan Mostert

Cor Passchier architect BNA en onderzoeker studeerde aan de Academie voor Bouwkunst Tilburg, verbonden aan ‘PAC architects and consultants’ en erelid van de ‘Ikatan Arsitek Indonesia’. Ontving de Prof Teeuwprijs (2007) voor zijn werk en bijdragen aan de culturele samenwerking tussen Nederland en Indonesië. PAC is de counterpart van de Indonesische organisatie ‘Pusat Dokumentasi Arsitektur’ (PDA) die van 2005-2012 de   ‘Inventory and Identification of Forts in Indonesia’uitvoerde.. Schreef meerdere publicaties over het gebouwde erfgoed in Indonesië, waaronder in 2016 Bouwen in Indonesië, 1600-1960.

Oscar Hefting studeerde klassieke archeologie aan de Universiteit van Amsterdam in 1992. Sinds 1999 heeft hij zich gespecialiseerd in Nederlands Cultureel Erfgoed in Brazilië en Noord Amerika. Hij is nu directeur van het Nederlandse Fortenmuseum in Naarden, directeur van de New Holland Foundation en supervisor voor de Atlas of Mutual Heritage, waarin het Nederlandse culturele erfgoed overzee wordt vastgelegd.

Lodewijk Hulsman studeerde Sociaal economische geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde op Dutch Amazonia Indian trade 1580-1680. Hij schreef publicaties over de relatie Nederland- Brazilië zoals de Research guide of Dutch migration to Brasil en zijn onderzoek over Nederlandse forten in Brazilië als onderdeel van de Atlas of Dutch Brazil.

Jaap Jacobs is historicus, gespecialiseerd in de geschiedenis van Nederlanders in Amerika in de zeventiende en achttiende eeuw. Hij heeft onder meer gedoceerd aan de Universiteit Leiden, de Universiteit van Amsterdam, Cornell University, The University of Pennsylvania en Ohio University. Jaap Jacobs heeft een aantal boeken gepubliceerd zoals “New Netherland: A Dutch Colony in Seventeenth Century America” (Leiden 2005), “Een pant van ware vrintschap.’ Trantveersjes en enkele andere gedichten van Johan Farrett en Petrus Stuyvesant” (Leiden 2004) en “Een zegenrijk gewest. Nieuw-Nederland in de zeventiende eeuw”, (Amsterdam 1999).

Tristan Mostert is samen met Oscar Hefting projectleider van de Atlas of Mutual Heritage. Daarnaast werkt hij in Leiden aan een proefschrift over de conflicten tussen de VOC en het sultanaat Makassar in de 17de eeuw.

************************************************

De lezing vindt plaats van 19.30 tot 21.30 uur in het kantoor van Dutch Culture

Adres: Herengracht 474, Amsterdam

Vanaf 18.30 uur is er inloop met een informele borrel en maaltijd.

Voor ICOMOS-leden is de lezing vrij toegankelijk.

Voor niet-ICOMOS-leden bedragen de kosten voor het bijwonen van de lezing € 5,00.

De kosten voor borrel en maaltijd bedragen voor leden en niet-leden € 10,00 per persoon.

Aanmelding voor de lezing en de borrel/maaltijd is noodzakelijk

en kan uitsluitend via lezingen@icomos.nl