Het muzikale leven rond 1800 in de steden van de huidige Baltische staten stond onder invloed van Duitse, Poolse en Tsjechische musici. Hoewel deze staten in 1721 door de Russen veroverd werden en tot 1918 deel uitmaakten van het Tsarenrijk, was er op cultureel gebied een sterke Duitse invloed door de aanwezigheid van een Duitstalige elite, die Deutschbalten genoemd werd. Deze Baltische Duitsers bekleedden als dienaren van de tsaar hoge functies in het bestuur en leger, terwijl de Esten vaak lijfeigenen waren die op het land werkten of in de steden de onderklasse vormden.

Steden als Riga waren een tussenstop voor musici op weg naar Sint-Petersburg. Onder andere de violist Louis Spohr en de pianisten Liszt en John Field gaven in Riga concerten. Bachs laatste leerling Müthel werkte tussen 1753 en 1788 eveneens in Riga.
Ook in het culturele leven van Polen, dat in de 18de eeuw door Rusland, Pruisen en Oostenrijk veroverd werd, vinden we een mengsel van Duitse en Poolse invloeden.

In het programma van vandaag presenteren sopraan Maria Valdmaa uit Estland en fortepianiste Urszula Danielewicz uit Polen naast zelden gehoorde liederen van Chopin ook werk van componisten die rond 1800 in steden als Riga, Dorpat (tegenwoordig Tartu) en Koningsbergen (vandaag Kaliningrad) leefden en werkten.

August Heinrich von Weyrauch werd in 1788 geboren in Riga in het huidige Letland als zoon van een postmeester. Verder weten we weinig over hem. Na zijn schooltijd werkte hij eerst als boekhouder bij de post in Riga. Het is niet bekend bij wie hij zijn muzikale opleiding kreeg. In 1808 was hij uitgever van Iris, een “weekblad voor dames” waarin hij zijn eerste literaire wer- ken, liederen en composities voor piano publiceerde. Vanaf 1820 werkte Von Weyrauch aan de universiteit Dorpat in Lijfland (ruwweg het gebied van de huidige staten Estland en Letland) als lector in de Duitse taal. Tussen 1820 en 1827 produceerde hij vijf bundels met 54 liederen op teksten van Goethe, Schiller en hemzelf. Deze liederen vormden het hoogtepunt van zijn werk. De schrijver Jegór von Sivers schreef in 1855 in zijn boek over Duitse dichters in Rusland dat Von Weyrauchs liederen „eine überraschende Fülle origineller, mit unwiderstehlicher Gewalt in das Gemüth eindringender und im Gedächtnis haftender Melodien“ bevatten. Sommige van zijn liederen werden lang als composities van Franz Schubert beschouwd.

Johann Friedrich Bonneval de La Trobe werd geboren in Chelsea in Engeland in een familie van Hugenoten. Na de dood van zijn vader ging hij naar Jena in Duitsland, waar hij geneeskunde ging studeren. Vanaf 1793 werkte hij als arts, huisleraar, rechter, rentmeester op een landgoed en als organist in Baltische steden zoals Heimtali, Põltsamaa en Pilistvere. Vanaf 1829 woonde hij in Dorpat waar hij deelnam aan het muzikale leven aan de universiteit. Hij richtte verschil- lende muziek- en liedverenigingen op en in 1835 een Zangacademie. Bonneval de La Trobe schreef ongeveer 200 werken waaronder liederen, vioolsonates, divertimenti, en koorwerken zo- als een Stabat Mater, dat door Mendelssohn-Bartholdy bij Breitkopf in Leipzig uitgegeven werd.

Johann Friedrich Reichardt werd in Koningsbergen geboren. Terwijl hij vandaag niet echt be- kend meer is, gold hij toen als een van de meest productieve componisten van zijn tijd, die bo- vendien op literair gebied belangrijke werken afleverde. Zijn vader was stadsmusicus, die hem het vioolspel leerde en hem op zijn reizen door Oost-Pruisen presenteerde als wonderkind. Rei- chardt verwerkt deze voor hem moeilijke tijd later in zijn roman “Heinrich Gulden”. Aange- spoord door Immanuel Kant ging hij rechten en filosofie studeren. In 1771 ondernam hij een studiereis door Noord-Duitsland, die hem onder andere naar Hamburg voerde. Daar ontmoette hij Carl Philipp Emanuel Bach, die een grote indruk op hem maakte. Door Franz Benda kwam hij aan het hof van Frederik de Grote terecht waar hij een aanstelling als kapelmeester kreeg. Hij maakte kunstreizen onder andere naar Italië, Engeland en Frankrijk waar hij in aanraking kwam met revolutionaire ideeën die hem erg aanspraken. In 1792 publiceerde Reichardt anoniem zijn eerste boek “Vertraute Briefe aus Paris”. Het raakte echter bekend dat hij de schrijver was en zo werd hij als sympathisant van de revolutie van zijn functie aan het Pruisische hof ontheven. Reichardt trok zich terug op zijn landgoed bij Halle dat als “Herberge der Romantik” bekend stond en regelmatig belangrijke tijdgenoten herbergde. Hij publiceerde verschillende periodieken over cultuur, literatuur en muziek en werkte een aantal jaren nauw samen met Goethe aan de beste manier om diens gedichten te toonzetten. De liederen in dit programma komen voort uit deze samenwerking. De relatie werd echter na enkele jaren door Goethe verbroken. Diens nieuwe favoriete componist werd Carl Friedrich Zelter.

De Berlijner Zelter was de zoon van een metselaar en bekwaamde zich eerst ook in dit hand- werk. Als autodidact leerde hij zichzelf muziek, werd lid van een theaterorkest en van de door Fasch opgerichte Berliner Singakademie, de eerste muziekacademie van die soort. Hij richtte een belangrijke muziekschool op en beheerde de bouw van het nieuwe gebouw van de Singakademie vlakbij de Brandenburger Tor. Naast zijn werk als uitvoerend musicus en metselaar, besteedde hij veel tijd aan het lesgeven. Tot zijn belangrijkste leerlingen hoorden Felix en Fanny Mendelssohn-Bartholdy en Giacomo Meyerbeer. Goethe schreef over Zelter: „In Gesprächen ist Zelter genial und trifft immer den Nagel auf den Kopf […] Er kann bei der ersten Begegnung etwas sehr derb, ja mitunter sogar etwas roh erscheinen. Allein, das ist nur äußerlich. Ich kenne kaum jemanden, der zugleich so zart wäre wie Zelter.“

Over de in 1810 bij Warschau geboren Fryderyk Franciszek Chopin hoeven we verder niet veel te zeggen. Hij was een van de beste pianisten en improvisatoren van zijn tijd. Zijn composities voor dat instrument horen tot de belangrijkste pianowerken.
Minder bekend zijn de twintig liederen die hij schreef. U hoort er vandaag enkele van.

J. Boysen © Stichting Musica Antica da Camera