In de Middeleeuwen was de Burgerzaal het vleeshuis, waar onder streng stadstoezicht vlees gekeurd en verkocht werd. Na de nieuwbouw omstreeks 1450 werd achter in deze zaal recht gesproken door de schepenen van de stad. De Burgerzaal wordt nu gebruikt voor tentoonstellingen, concerten en ontvangsten en vergaderingen van de gemeente Zutphen. Boven de hoofdingang ziet u het wapen van de Graafschap, een herinnering aan de vergaderplaats van de gedeputeerden van het Kwartier (graafschap) van Zutphen. Indrukwekkend zijn de hoge houten spanten van de zoldering.

Zutphen ontvangt in 1190 stadsrechten van Otto I, de graaf van Gelre en Zutphen. Deze zogenaamde stadsbrief of handvest maakt het mogelijk een schepenbank in te stellen. Deze is belast met het stadsbestuur en spreekt recht in geschillen tussen burgers van Zutphen. Tijdens de wekelijkse marktdag doen twee schepenrechters uitspraak in de geschillen tijdens zittingen in wat nu de Burgerzaal van het voormalige stadhuis van Zutphen is.

Van vleeshuis naar rechtszaal

In de middeleeuwen doet een gebouw op het ’s Gravenhof in Zutphen dienst als vleeshuis, waar onder streng toezicht van het stadsbestuur vlees gekeurd en verkocht wordt. Rond 1450 wordt dit pand verbouwd tot rechtbank. De twaalf leden van de schepenbank worden steeds voor een periode van twee maanden als rechter benoemd, zodat in een jaar tijd alle schepenen een keer rechter zijn geweest. In zogenaamde keuren, gebundeld in keurboeken, wordt het in Zutphen geldende recht vastgelegd. In andere Gelderse steden zoals Arnhem en Harderwijk worden de Zutphense stadsrechten en rechtspraak geïmiteerd. In geval van onoplosbare geschillen in deze dochtersteden dienen hun schepenen naar Zutphen ter hofvaart te gaan en te verklaren dat ze zelf niet in staat zijn hun rechtszaak op te lossen.

Van regionaal naar landelijk recht

Keizer Karel V, koning van o.a. Spanje en Nederland, richt een gerechtshof op in Arnhem, waardoor vanaf de zestiende eeuw de functie van Zutphen als stad van de regionale rechtspleging vermindert. In de zeventiende eeuw, na de Spaanse overheersing, krijgt Zutphen zijn rol als centrale rechtsstad weer terug.
De Franse overheersers veranderen de rechterlijke organisatie en de wijze van rechtsspreken fundamenteel. Stadsrecht wordt vervangen door landelijk recht. In 1886 wordt het wetboek van strafrecht officieel in Nederland ingevoerd.

Een omgekeerd schip

In de negentiende eeuw is het stadhuis zo bouwvallig geworden, dat sloop van het pand overwogen wordt. Deze plannen gaan niet door en in 1896 wordt de restauratie van de Burgerzaal voltooid. Gezien de zware balkenconstructie van het dak lijkt het alsof daarboven een omgekeerd schip hangt. Het huidige gemeentehuis staat tegenover het voormalige stadhuis en de Burgerzaal is niet meer vrij toegankelijk voor publiek. Er zijn echter regelmatig evenementen in de Burgerzaal.

Bron: Historie van de rechtspleging in Zutphen, Kijkopzutphen.nl

Auteur: Ben Boersema