De komende lezingenavonden van ICOMOS-Nederland staan in het teken van de Nederlandse sites op de Voorlopige Lijst van Werelderfgoed van UNESCO. Instanties betrokken bij deze sites hebben onlangs een tussentijdse rapportage opgesteld. Via de lezingenavonden kunnen we hier kennis van nemen en besteden we aandacht aan een vergelijkbaar internationaal dossier of thema.

De lezingenavond van 10 december gaat over het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium. Adrie Warmenhoven zal zich richten op sterrenkunde in het algemeen. Arjen Dijkstra zal ingaan op een bepaald aspect van zijn onderzoek naar het Planetarium, namelijk hoe buitenlanders destijds tegen dit bijzondere schaalmodel van ons zonnestelsel aankeken.

Adrie Warmenhoven: Het zonnestelsel na Eise Eisinga

Tussen 1774 en 1781 bouwde Eise Eisinga een nauwkeurig bewegend model van het zonnestelsel, gebaseerd op de toen beschikbare kennis. Men kende, naast de aarde, de planeten Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Voor onze verre voorouders kende het heelal een eenvoudige structuur. De aarde vormde het middelpunt van het heelal en alle hemellichamen draaiden daar om heen. Pas in 1543 plaatste de Pool Copernicus de zon in het middelpunt, een ware revolutie! Met de uitvinding van de telescoop, rond 1600, kwam de kennis van ons zonnestelsel en het heelal in een stroomversnelling. In 1781 werd de eerste planeet, naast de reeds bekende hemellichamen, ontdekt: Uranus. Met deze planeet werd het zonnestelsel in één klap tweemaal zo groot. Met het groter worden van de telescopen nam ook onze kennis van het heelal toe. Met de lancering van de ruimtetelescoop Hubble kwam de sterrenkunde in een nieuwe fase terecht. Niet langer gehinderd door de storende werking van de aardatmosfeer gaf de ruimtetelescoop een indrukwekkend beeld van het heelal. In gas- en stofwolken werd het ontstaan van sterren vastgelegd en zelfs de aanwezigheid van planeten bij andere sterren werd in beeld gebracht. In deze lezing wordt deze reis door ruimte en tijd met prachtige beelden geïllustreerd. Daarnaast wordt ook kort stil gestaan bij de motivering het planetarium op de werelderfgoedlijst te plaatsen en de onderzoeken die daarvoor in gang zijn gezet.

CV: Adrie Warmenhoven is directeur/conservator van het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium. Onder zijn hoede breidde het Planetarium in 2008 uit met een tweede pand en nam het bezoekersaantal structureel toe met 40% tot zo’n 45.000 mensen jaarlijks. Hij heeft zitting in het bestuur van de Museumfederatie Fryslân en het bestuur van de Nederlandse Museum Vereniging.

Arjen Dijkstra: Met een vreemde blik. Het Eise Eisinga Planetarium door buitenlandse ogen.

Vanaf 1780 heeft het Eise Eisinga Planetarium in Franeker veel buitenlandse bezoekers gehad. De buitenlandse gasten hebben vaak met een bijzondere blik naar het Planetarium gekeken. Daarbij viel hen dingen op, die Nederlandse bezoekers over het hoofd zagen. In deze lezing zal het gaan over de buitenlanders die het Planetarium hebben bezocht, tijdens het leven van Eise Eisinga. Wat kunnen we van hen leren? Hoe kom je hen op het spoor? En is er een lijn te ontdekken in wat zij hebben opgemerkt? De buitenlandse ogen zijn een bron aan gegevens en vertellen veel over de vroege receptie van het Franeker Planetarium.

CV: Arjen Dijkstra studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarna promoveerde hij aan de Universiteit Twente op een onderzoek naar de beoefening van de wiskunde in Friesland in de zeventiende eeuw. Momenteel is hij verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij doet daar onder meer onderzoek naar Eise Eisinga en zijn Planetarium.

Foto’s: de foto’s zijn van KEEP / Koninklijk Eise Eisinga Planetarium

Bij de foto van het Planetarium in Franeker: De twee panden van het Planetarium, met rechts het huis waar Eise Eisinga het werkend schaalmodel van ons zonnestelsel in zijn woonkamer bouwde.

U kunt erbij aanwezig zijn!

                       ************************************************